معرفی شهرستان دیواندره

جغرافیای سیاسی طبیعی

شهرستان دیواندره پیشینه ای به قدمت کشور پهناور ایران دارد که در قدیم میران شاه نام داشت.
دیواندره در فاصله 98 کیلومتری شمال سنندج با وسعت 4203 کیلومتر مربع و با 1850 متر ارتفاع از سطح دریا ، در 47 درجه و یک دقیقه شرقی از نصف النهار گرینویچ و 35 درجه و 54 دقیقه عرض جغرافیایی قرار دارد ، که از شمال با تکاب ، از شرق با شهرستان بیجار ، از شمال غربی با سقز ، از غرب با مریوان و از جنوب با سنندج همسایه است .
شهرستان دیواندره با مساحتی معادل 4203 کیلومتر مربع در حدود 15 % از وسعت استان کردستان را شامل می شود . این شهرستان بین 34 درجه عرض شمالی و 32 دقیقه و 46 درجه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ قرار گرفته است .
تغییرات درجه حرارت سالانه دما از 20 – تا 32 + درجه می باشد . شهرستان دارای زمستان های سرد و طولانی و بهار و تابستان معتدل می باشد تعداد روزهای یخ بندان در سال برابر 135 روز خواهد بود .
وجود آثار باستانی غار کرفتو نشانگر وجود تمدن و حیات تا دو هزار سال قبل از میلاد در این منطقه می باشد .
زبان گویش مردم کردی سورانی و دارای لهجه مخصوص می باشد . آداب و رسوم و فرهنگ مردم شهرستان برگرفته از آداب و فرهنگ آریائی ها بوده و هماهنگ با سایر ملت ایران مراسمات ملی و مذهبی را نیز برگزار می نمایند .
در شهرستان دیواندره قومیت ها و طوائفی همچون گوران ، گلباغی ، تیلکوئی ، جاف ، منمی (مندمی) برازنده ، خواجه وند ، کلهر ، زند و قاقالی وجود دارد .اما این عناوین در منطقه کم رنگ شده و صرفاً جنبه محلی داشته و هیچ گونه وجه تمایزی بین افراد نداشته و تمام اقشار همزیستی مسالمت آمیزی با هم دارند .
شهرستان دیواندره دارای سه بخش مرکزی ، کرفتو و سارال و 9 دهستان (حومه – قراتوره – چهل چشمه – اوباتو – کانی شیرین – زرینه – سارال – کوله و حسین آباد شمالی ) می باشد . تعداد کل روستاهای تابعه شهرستان دیواندره 194 روستا می باشد .

تاریخچه و علل پیدایش شهر دیواندره

شهرستان دیواندره در حال حاضر شامل دهستان های قراتوره ، حسین آباد شمالی ، حومه دیواندره ، چهل چشمه ، کوله و سارال است . این دهستان ها در گذشته ، سه بلوک از هجده بلوکی بوده که در زمان قاجاریه محدوده ایالت کردستان را تشکیل می داده اند . این منطقه از دیر باز محل عبور عشایر بوده و به عنوان ییلاق مورد استفاده قرار می گرفته است . شهرستان دیواندره از زمان صفویه به بعد تحت نفوذ دو شهر بزرگ استان کردستان – سنندج در جنوب و سقز در شمال – بوده است .
با تقویت راه سنندج – سقز ، به تدریج روستای دیواندره در وسط این راه ، به عنوان یک مرکز جمعیتی و بین راهی گسترش می یابد و در سال های اوایل دهه ی پنجاه شمسی به صورت یک شهر کوچک پا به عرصه ی وجود می نهد . بنابراین مهم ترین عامل در ایجاد شهر دیواندره موقعیت میان راهی آن بوده است .
در کنار این عامل با توجه به رشد اقتصادی – اجتماعی منطقه و افزایش ارزش افزوده ، ایجاد یک مرکز جمعیتی به صورت شهر برای تجمع و انباشت ثروت و مبادله کالا ضرورت می یابد . بدیهی است که این مرکز باید بهترین دسنرسی را با شهرهای بلافصل آن و بالاخص مرکز استان ، داشته باشد .
چنین نقطه سکونتی روستای دیواندره بود که از سال های دهه ی چهل به بعد روند تبدیل آن به شهر آغاز شد . در سال 1345 ، دیواندره یکی از بخش های شهرستان سنندج بوده و پرجمعیت ترین روستای آن دیواندره بوده که 1822 نفر جمعیت داشته است .

وضعیت آب و هوایی منطقه

تغییرات درجه حرارت سالانه دما از 20 – تا 32 + درجه می باشد . شهرستان دیواندره دارای زمستان های سرد و طولانی و بهار و تابستان معتدل می باشد . تعداد روزهای یخبندان در سال برابر 135 روز خواهد بود . دیواندره جزء مناطق سردسیر کشور است . بارش برف و تفاوت قابل ملاحظه دما بین شب و روز از خصوصیات بارز اقلیمی منطقه است. دیواندره بین دو منطقه کاملا برفگیر و سردسیر کشور ، یکی دشت اوباتو (هه وه تو) و دیگری کانی نیمه روژ در جنوب قرار گرفته است .
رودها و واحدهای مهم آبی و چشمه سارهای حوزه شهرستان : رودخانه های فراوان در شهرستان جریان دارد ، که اکثر آنها فصلی است و از آب شدن برف ها و بارندگی های فصلی به وجود می آید . در منطقه دو رودخانه مهم و دائمی به نام های (قزل اوزن) و (یول کشتی) وجود دارد . که رودخانه قزل اوزن از ارتفاعات چهل چشمه و سارال سرچشمه می گیرد و با نام سفید رود به دریای خزر می ریزد . رودخانه یول کشتی نیز سرچشمه آن حوضه های ابگیر فلات اوباتو است که پس از طی مسیری به رود قزل اوزن می پیوندد . رودخانه (شورآب)رودخانه ای فصلی است .

شهرها و بخش ها

شهرهای تابعه : شهر دیواندره و شهر زرینه
بخش های تابعه به تفکیک دهستان مربوطه

• 1- بخش مرکزی : (دهستان حومه – دهستان قراتوره – دهستان چهل چشمه)
• 2- بخش کرفتو: (دهستان زرینه – دهستان کانی شیرین – دهستان اوباتو)
• 3- بخش سارال: (سارال – کوله – حسین آباد شمالی)

وجه تسمیه

الف - دیواندره از دو کلمه دیوان + دره تشکیل شده است . دیوان یعنی جایگاه و محل قانون . عدالت و جای حل اختلافات و چون این دیوان خانه معروف گشته است .

ب - شهر زرینه : شهری که خاک و طبیعت آن مثل زر و گوهر جذابیت و لطافت داشته است .

ج - بخش کرفتو : به خاطر قرار گرفتن غار بزرگ و باستانی کرفتو و انتخاب اینعنوان بیشتر برای معرفی این آثار باستانی و عجایب ساخته دست بشر به مردم مسلمان ایران و سایر نقاط دنیا است .

د - بخش سارال: سارال نام دختر و گل خوشبویی می باشد . بخش سارال درای مراتع سرسبز و خرم و انواع گل های وحشی و گیاهان داروئی و غذائی می باشد ، وجه تسمیه آن از این نام گرفته است .

ه - بخش مرکزی: قرار گرفتن در مرکز شهرستان و کم بودن فاصله روستاها تا مرکز شهرستان وجه تسمیه بخش را می رساند .

جاذبه توریستی داخلی و خارجی شهرستان دیواندره

از مراتع موجود در منطقه می توان منابع طبیعی ، مراتع سرسبز سارال و کوه های سرسبز و آبخیز چهل چشمه را نام برد که یکی از مراتع درجه اول ایران می باشد .این مراتع در بهار بسیار دلپذیر ، سرسبز و خرم هستند . چشمه سارهای فراوانی در آنجا جریان دارد و انواع گل های وحشی و گیاهان داروئی و غذائی به وفور دیده می شود که در صورت استفاده صحیح و نظارت دولت و سرمایه گذاری می تواند یکی از جاذبه های توریستی در منطقه باشد . دیگری غار کرفتو می باشد که در حدود 75 کیلومتری شمال شرقی دیواندره قرار گرفته و از انواع غارهای آهکی و طبیعی است و جاذبه های زیادی دارد .
غار کرفتو پذیرای مسافران و عاشقان به طبیعت و کاوشگران و گردشگران داخلی و خارجی می باشد . چهل چشمه و سارال نیز پذیرای گردشگران داخلی می باشد .

وضعیت فرهنگی و تاریخی

اسامی و مشخصات مراکز فرهنگی و تبلیغی مردمی، دولتی در سطح شهرستان و میزان فعالیت آنان :
در سطح شهرستان سازمان تبلیغات اسلامی ، مرکز بزرگ اسلامی و اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی وجود دارند که فعالیت گسترده ای در سطح شهرستان دارند . تعداد کتابخانه های دولتی شهرستان 2 باب می باشد (کتابخانه شهید بهشتی و کتابخانه تربیت) و کتابخانه خصوصی در شهرستان وجود ندارد – در شهرستان دیواندره تشکل های فرهنگی و تبلیغی مردمی شامل انجمن محیط زیست ، انجمن شعر و ادب ، انجمن نمایش ، انجمن موسیقی ، صندوق رفاه دانشجویان ، انجمن مردمی پیشگیری و مبارزه با اعتیاد ، انجمن ورزشکاران در رشته های مختلف ورزشی و انجمن حفظ میراث فرهنگی وجود دارد. تعداد 5 مرکز کانون و تجمع فرهنگی دولتی در شهرستان وجود دارد که عمده فعالیت آنها تشکیل کلاس های آموزشی ، فرهنگی و اجرای مراسمات می باشد .

اماکن تاریخی و باستانی در شهرستان بر حسب قدمت

غار و قلعه معروف کرفتو که شهرت زیادی دارد و کم نظیر می باشد و فاصله آن تا مرکز شهرستان 75 کیلومتر می باشد که 60 کیلومتر آن آسفالت و 15 کیلومتر آن شن ریزی می باشد . قدمت این غار به دوره اشکانیان یا 1000 سال قبل از میلاد بر می گردد . این قلعه غار شامل 4 طبقه و هر طبقه دارای اطاق ها ، سالن و راهروهای ارتباطی می باشد .
غار شامل دو دهنه دالان و دهلیز و حفره های متعدد اصلی و فرعی عمیق می باشد . در مسیر طولانی غار وجود حوضچه آب راکد مشاهده می شود . وجود قبرستان قدیمی در محوطه غار مربوط به قرن هفتم هجری و به موازات ارتفاع قلعه ستون زیبای آهکی به شکل نگهبان قلعه خود نمایی می کند .
غار باشقشلاق و غار قالوجه نیز در شهرستان وجود دارد .
اماکن باستانی در سطح شهرستان متشکل از 3 بنای تاریخی :

• 1- عمارت سالار سعید در روستا وزیر که بیشتر از 300 سال قدمت دارد .
• 2- حمام قدیمی پنجه سفلی که در دل خاک جای دارد و دارای خزانه و سردرهای چشم انداز خوبی می باشد .
• 3- قلعه کهنه روستای آغاجری که بیشتراز 2000 سال قدمت دارد و 46 تپه باستانی که شاخص آنها تپه رش در شمال غربی روستای وزیر که این اثر مربوط به هزاره اول قبل از میلاد می باشد .

تپه باستانی مرسوم به شهر سبز روستای زاغه علیا مربوط به هزاره اول قبل از میلاد می باشد و 55 محوطه باستانی که قدمت تاریخی دارد محوطه باستانی کوجاری در روستای بایزید آباد و دارای سفال های متنوع که از دوران های مختلف تاریخی در ان مشاهده می گردد و همچنین منطقه باستانی بان کلک (واقع در دشت کانی نیمه روژه) مربوط به هزاره اول قبل از میلاد می باشد .

میزان با سوادی و بی سوادی را حسب جنسیت در شهرستان و جداول فراوانی تحصیلکردگان

میزان بی سوادی در شهرستان 28% می باشد که 4/15 % را زنان و 3/12 % را مردان تشکیل می دهند و میزان باسوادی در سطح شهرستان 72% می باشد که 6/39 % را مردان و 4/32 % آن را زنان تشکیل می دهد .

نحوه پراکندگی مراکز اموزش در سطح شهرستان
تقریبا در تمام روستاهای شهرستان دبستان و در بعضی روستاهای پر جمعیت نیز مدارس راهنمایی وجود دارد . در شهر زرینه دبیرستان و در شهر دیواندره نیز 9 باب دبیرستان وجود دارد .

توزیع فراوانی جمعیت تحصیل کرده حسب مقادیر تحصیلی (ازابتدایی تا تحصیلات عالیه) در شهرستان
کل مقاطع تحصیل کرده در شهرستان 72% می باشد که 32% آن بین تکمیلی تا پنجم ابتدایی – 18% آن مقاطع راهنمایی و 13% آن از اول متوسطه تا فوق دیپلم و 9% آن بین فوق دیپلم ، لیسانس ، فوق لیسانس و دکترا می باشد .

ردیف	تحصیلات	درصد
1	خواندن و نوشتن	2/49
2	فوق دیپلم و لیسانس	88/13
3	دیپلم	48/0
4	فوق لیسانس	11/0
5	دکتر	01/0

فولکلوریک ها یا فرهنگ عامه و آداب و سنت ها

آداب و رسوم و فرهنگ مردم شهرستان برگرفته از آداب و فرهنگ آریایی ها بوده و هماهنگ با سایر ملت ایران مراسمات محلی همانند مولود خوانی دراویش ، ختنه سوران ، زن به زن ، رقص کردی و مراسمات عید و ملی مذهبی را نیز برگزار می نمایند . از ویژگی های فرهنگی منطقه ویژگی قابل ستایش ، مهمان نوازی و ساده زیستن و حفظ آداب و سنن اصیل ایرانی و آریایی است . یکی از شاخص های ناپسند در منطقه که به تدریج در معرض انحلال و نابودی است فرهنگ غلط زن به زن و رقص دسته جمعی (ره ش په له ک) است که با عنایات به ارشادات و بالا رفتن سطح آگاهی مردم یکی پس از دیگری رخت از جامعه اسلامی برخواهند بست .
تعداد مراکز مختلف آموزشی اعم از دبستان و محدودیت های رژیم ستم شاهی در گذشته متاسفانه جزء شهرستان های محروم است و تا کنون مراکز آموزش عالی در شهرستان راه اندازی نشده است . تعداد دبستان و راهنمایی موجود در شهرستان 250 باب و تعداد دبیرستان 12 باب می باشد .

عشایر و قبایل منطقه دیواندره

درشهرستان دیواندره عشایری وجودندارد. درشهرستان قبایلی ازجمله
   گلباغی: ( قمری- ورمزیار کاکسوندی – چوخه رشی )
   گوران: ( قلخانی– بی بیانی – زنجیره – ریزهو)
   جاف: ( بوره که ئی – شیخ اسماعیل گلانی -مامانی – خور خور ه ئی – زخ زادی)
   تیلکو: ( دوناری – همه ویسی )
   کلهر
   خواجه وند منمی: ( مندمی )
برازنده و وزنده وجود دارد که خود هر یک به تیره های مختلفی تقسیم می شوند . اما این عناوین در منطقه کم رنگ شده و صرفاً جنبه محلی دارند.
معروفترین عشیره منطقه طایفه گلباغی می باشد.

ردیف	نام طایفه	تعداد خانوار	جمعیت	نسبت جمعیت به کل جمع شهرستان
1-	گلباغی	4187	21462	23%
2-	گوران	6799	35459	38%
3-	جاف	619	3173	4/3%
4-	تیلکوئی	1610	8398	9%
5-	منمی	299	1213	3/1%
6-	برازنده	528	1700	8/1%
7-	خواجه وند	139	559	6/0%
8-	کلهر	237	955	02/1%
9-	زند	75	338	36/0%

سران عشایر و وطوائف منطقه دیواندره

   سران طایفه گلباغی: بترتیب افتخار سنندجی ، فارس خان کاکی و عارف خان کاکی-
   سران طایفه گوران: اقا محمد مرادی سر قلعه، سرایل طایفه جاف کد خدا عباس، احمد اغه، عباس اغه و توفق اغه سران طایفه تیلکو: شیرک یار احمد سهراب، بزرگ نیک ملکه، حبیب ا... خان، علی خان حبیبی
   سران طایفه منمی (مندمی): امین دیوان
   سران طایفه برازنده: سلیم بیگ
   سران طایفه خواجه وند: سادات اقا بابا و رضا سلطان
   سران طایفه کلهر:عزیز بیگ، علی سلطان و اسد بیگ