شهرستان دیواندره پیشینه ای به قدمت کشور پهناور ایران دارد که در قدیم میران شاه نام داشت.
دیواندره در فاصله 98 کیلومتری شمال سنندج با وسعت 4203 کیلومتر مربع و با
1850 متر ارتفاع از سطح دریا ، در 47 درجه و یک دقیقه شرقی از نصف النهار
گرینویچ و 35 درجه و 54 دقیقه عرض جغرافیایی قرار دارد ، که از شمال با
تکاب ، از شرق با شهرستان بیجار ، از شمال غربی با سقز ، از غرب با مریوان و
از جنوب با سنندج همسایه است .
شهرستان دیواندره با مساحتی معادل
4203 کیلومتر مربع در حدود 15 % از وسعت استان کردستان را شامل می شود .
این شهرستان بین 34 درجه عرض شمالی و 32 دقیقه و 46 درجه طول شرقی از نصف
النهار گرینویچ قرار گرفته است .
تغییرات درجه حرارت سالانه دما از 20 –
تا 32 + درجه می باشد . شهرستان دارای زمستان های سرد و طولانی و بهار و
تابستان معتدل می باشد تعداد روزهای یخ بندان در سال برابر 135 روز خواهد
بود .
وجود آثار باستانی غار کرفتو نشانگر وجود تمدن و حیات تا دو هزار سال قبل از میلاد در این منطقه می باشد .
زبان گویش مردم کردی سورانی و دارای لهجه مخصوص می باشد . آداب و رسوم و
فرهنگ مردم شهرستان برگرفته از آداب و فرهنگ آریائی ها بوده و هماهنگ با
سایر ملت ایران مراسمات ملی و مذهبی را نیز برگزار می نمایند .
در
شهرستان دیواندره قومیت ها و طوائفی همچون گوران ، گلباغی ، تیلکوئی ، جاف ،
منمی (مندمی) برازنده ، خواجه وند ، کلهر ، زند و قاقالی وجود دارد .اما
این عناوین در منطقه کم رنگ شده و صرفاً جنبه محلی داشته و هیچ گونه وجه
تمایزی بین افراد نداشته و تمام اقشار همزیستی مسالمت آمیزی با هم دارند .
شهرستان
دیواندره دارای سه بخش مرکزی ، کرفتو و سارال و 9 دهستان (حومه – قراتوره –
چهل چشمه – اوباتو – کانی شیرین – زرینه – سارال – کوله و حسین آباد شمالی
) می باشد . تعداد کل روستاهای تابعه شهرستان دیواندره 194 روستا می باشد .
شهرستان دیواندره در حال حاضر شامل دهستان های قراتوره ، حسین آباد
شمالی ، حومه دیواندره ، چهل چشمه ، کوله و سارال است . این دهستان ها در
گذشته ، سه بلوک از هجده بلوکی بوده که در زمان قاجاریه محدوده ایالت
کردستان را تشکیل می داده اند . این منطقه از دیر باز محل عبور عشایر بوده و
به عنوان ییلاق مورد استفاده قرار می گرفته است . شهرستان دیواندره از
زمان صفویه به بعد تحت نفوذ دو شهر بزرگ استان کردستان – سنندج در جنوب و
سقز در شمال – بوده است .
با تقویت راه سنندج – سقز ، به تدریج روستای
دیواندره در وسط این راه ، به عنوان یک مرکز جمعیتی و بین راهی گسترش می
یابد و در سال های اوایل دهه ی پنجاه شمسی به صورت یک شهر کوچک پا به عرصه ی
وجود می نهد . بنابراین مهم ترین عامل در ایجاد شهر دیواندره موقعیت میان
راهی آن بوده است .
در کنار این عامل با توجه به رشد اقتصادی –
اجتماعی منطقه و افزایش ارزش افزوده ، ایجاد یک مرکز جمعیتی به صورت شهر
برای تجمع و انباشت ثروت و مبادله کالا ضرورت می یابد . بدیهی است که این
مرکز باید بهترین دسنرسی را با شهرهای بلافصل آن و بالاخص مرکز استان ،
داشته باشد .
چنین نقطه سکونتی روستای دیواندره بود که از سال های دهه ی
چهل به بعد روند تبدیل آن به شهر آغاز شد . در سال 1345 ، دیواندره یکی از
بخش های شهرستان سنندج بوده و پرجمعیت ترین روستای آن دیواندره بوده که
1822 نفر جمعیت داشته است .
تغییرات درجه حرارت سالانه دما از 20 – تا 32 + درجه می باشد . شهرستان
دیواندره دارای زمستان های سرد و طولانی و بهار و تابستان معتدل می باشد .
تعداد روزهای یخبندان در سال برابر 135 روز خواهد بود . دیواندره جزء مناطق
سردسیر کشور است . بارش برف و تفاوت قابل ملاحظه دما بین شب و روز از
خصوصیات بارز اقلیمی منطقه است. دیواندره بین دو منطقه کاملا برفگیر و
سردسیر کشور ، یکی دشت اوباتو (هه وه تو) و دیگری کانی نیمه روژ در جنوب
قرار گرفته است .
رودها و واحدهای مهم آبی و چشمه سارهای حوزه شهرستان :
رودخانه های فراوان در شهرستان جریان دارد ، که اکثر آنها فصلی است و از
آب شدن برف ها و بارندگی های فصلی به وجود می آید . در منطقه دو رودخانه
مهم و دائمی به نام های (قزل اوزن) و (یول کشتی) وجود دارد . که رودخانه
قزل اوزن از ارتفاعات چهل چشمه و سارال سرچشمه می گیرد و با نام سفید رود
به دریای خزر می ریزد . رودخانه یول کشتی نیز سرچشمه آن حوضه های ابگیر
فلات اوباتو است که پس از طی مسیری به رود قزل اوزن می پیوندد . رودخانه
(شورآب)رودخانه ای فصلی است .
شهرهای تابعه : شهر دیواندره و شهر زرینه
بخش های تابعه به تفکیک دهستان مربوطه
الف - دیواندره از دو کلمه دیوان + دره تشکیل شده است .
دیوان یعنی جایگاه و محل قانون . عدالت و جای حل اختلافات و چون این دیوان
خانه معروف گشته است .
ب - شهر زرینه : شهری که خاک و طبیعت آن مثل زر و گوهر جذابیت و لطافت داشته است .
ج - بخش
کرفتو : به خاطر قرار گرفتن غار بزرگ و باستانی کرفتو و انتخاب اینعنوان
بیشتر برای معرفی این آثار باستانی و عجایب ساخته دست بشر به مردم مسلمان
ایران و سایر نقاط دنیا است .
د - بخش سارال:
سارال نام دختر و گل خوشبویی می باشد . بخش سارال درای مراتع سرسبز و خرم و
انواع گل های وحشی و گیاهان داروئی و غذائی می باشد ، وجه تسمیه آن از این
نام گرفته است .
ه - بخش مرکزی: قرار گرفتن در مرکز شهرستان و کم بودن فاصله روستاها تا مرکز شهرستان وجه تسمیه بخش را می رساند .
از مراتع موجود در منطقه می توان منابع طبیعی ، مراتع سرسبز سارال و کوه
های سرسبز و آبخیز چهل چشمه را نام برد که یکی از مراتع درجه اول ایران می
باشد .این مراتع در بهار بسیار دلپذیر ، سرسبز و خرم هستند . چشمه سارهای
فراوانی در آنجا جریان دارد و انواع گل های وحشی و گیاهان داروئی و غذائی
به وفور دیده می شود که در صورت استفاده صحیح و نظارت دولت و سرمایه گذاری
می تواند یکی از جاذبه های توریستی در منطقه باشد . دیگری غار کرفتو می
باشد که در حدود 75 کیلومتری شمال شرقی دیواندره قرار گرفته و از انواع
غارهای آهکی و طبیعی است و جاذبه های زیادی دارد .
غار کرفتو پذیرای
مسافران و عاشقان به طبیعت و کاوشگران و گردشگران داخلی و خارجی می باشد .
چهل چشمه و سارال نیز پذیرای گردشگران داخلی می باشد .
اسامی و مشخصات مراکز فرهنگی و تبلیغی مردمی، دولتی در سطح شهرستان و میزان فعالیت آنان :
در
سطح شهرستان سازمان تبلیغات اسلامی ، مرکز بزرگ اسلامی و اداره فرهنگ و
ارشاد اسلامی وجود دارند که فعالیت گسترده ای در سطح شهرستان دارند . تعداد
کتابخانه های دولتی شهرستان 2 باب می باشد (کتابخانه شهید بهشتی و
کتابخانه تربیت) و کتابخانه خصوصی در شهرستان وجود ندارد – در شهرستان
دیواندره تشکل های فرهنگی و تبلیغی مردمی شامل انجمن محیط زیست ، انجمن شعر
و ادب ، انجمن نمایش ، انجمن موسیقی ، صندوق رفاه دانشجویان ، انجمن مردمی
پیشگیری و مبارزه با اعتیاد ، انجمن ورزشکاران در رشته های مختلف ورزشی و
انجمن حفظ میراث فرهنگی وجود دارد. تعداد 5 مرکز کانون و تجمع فرهنگی دولتی
در شهرستان وجود دارد که عمده فعالیت آنها تشکیل کلاس های آموزشی ، فرهنگی
و اجرای مراسمات می باشد .
غار و قلعه معروف کرفتو که شهرت زیادی دارد و کم نظیر می باشد و فاصله
آن تا مرکز شهرستان 75 کیلومتر می باشد که 60 کیلومتر آن آسفالت و 15
کیلومتر آن شن ریزی می باشد . قدمت این غار به دوره اشکانیان یا 1000 سال
قبل از میلاد بر می گردد . این قلعه غار شامل 4 طبقه و هر طبقه دارای اطاق
ها ، سالن و راهروهای ارتباطی می باشد .
غار شامل دو دهنه دالان و
دهلیز و حفره های متعدد اصلی و فرعی عمیق می باشد . در مسیر طولانی غار
وجود حوضچه آب راکد مشاهده می شود . وجود قبرستان قدیمی در محوطه غار مربوط
به قرن هفتم هجری و به موازات ارتفاع قلعه ستون زیبای آهکی به شکل نگهبان
قلعه خود نمایی می کند .
غار باشقشلاق و غار قالوجه نیز در شهرستان وجود دارد .
اماکن باستانی در سطح شهرستان متشکل از 3 بنای تاریخی :
تپه باستانی مرسوم به شهر سبز روستای زاغه علیا مربوط به هزاره اول قبل از میلاد می باشد و 55 محوطه باستانی که قدمت تاریخی دارد محوطه باستانی کوجاری در روستای بایزید آباد و دارای سفال های متنوع که از دوران های مختلف تاریخی در ان مشاهده می گردد و همچنین منطقه باستانی بان کلک (واقع در دشت کانی نیمه روژه) مربوط به هزاره اول قبل از میلاد می باشد .
میزان بی سوادی در شهرستان 28% می باشد که 4/15 % را زنان و 3/12 % را
مردان تشکیل می دهند و میزان باسوادی در سطح شهرستان 72% می باشد که 6/39 %
را مردان و 4/32 % آن را زنان تشکیل می دهد .
نحوه پراکندگی مراکز اموزش در سطح شهرستان
تقریبا در تمام روستاهای شهرستان دبستان و در بعضی روستاهای پر جمعیت نیز
مدارس راهنمایی وجود دارد . در شهر زرینه دبیرستان و در شهر دیواندره نیز 9
باب دبیرستان وجود دارد .
توزیع فراوانی جمعیت تحصیل کرده حسب مقادیر تحصیلی (ازابتدایی تا تحصیلات عالیه) در شهرستان
کل مقاطع تحصیل کرده در شهرستان 72% می باشد که 32% آن بین تکمیلی تا پنجم
ابتدایی – 18% آن مقاطع راهنمایی و 13% آن از اول متوسطه تا فوق دیپلم و
9% آن بین فوق دیپلم ، لیسانس ، فوق لیسانس و دکترا می باشد .
ردیف | تحصیلات | درصد |
---|---|---|
1 | خواندن و نوشتن | 2/49 |
2 | فوق دیپلم و لیسانس | 88/13 |
3 | دیپلم | 48/0 |
4 | فوق لیسانس | 11/0 |
5 | دکتر | 01/0 |
آداب و رسوم و فرهنگ مردم شهرستان برگرفته از آداب و فرهنگ آریایی ها
بوده و هماهنگ با سایر ملت ایران مراسمات محلی همانند مولود خوانی دراویش ،
ختنه سوران ، زن به زن ، رقص کردی و مراسمات عید و ملی مذهبی را نیز
برگزار می نمایند . از ویژگی های فرهنگی منطقه ویژگی قابل ستایش ، مهمان
نوازی و ساده زیستن و حفظ آداب و سنن اصیل ایرانی و آریایی است . یکی از
شاخص های ناپسند در منطقه که به تدریج در معرض انحلال و نابودی است فرهنگ
غلط زن به زن و رقص دسته جمعی (ره ش په له ک) است که با عنایات به ارشادات و
بالا رفتن سطح آگاهی مردم یکی پس از دیگری رخت از جامعه اسلامی برخواهند
بست .
تعداد مراکز مختلف آموزشی اعم از دبستان و محدودیت های رژیم ستم
شاهی در گذشته متاسفانه جزء شهرستان های محروم است و تا کنون مراکز آموزش
عالی در شهرستان راه اندازی نشده است . تعداد دبستان و راهنمایی موجود در
شهرستان 250 باب و تعداد دبیرستان 12 باب می باشد .
درشهرستان دیواندره عشایری وجودندارد. درشهرستان قبایلی ازجمله
گلباغی: ( قمری- ورمزیار کاکسوندی – چوخه رشی )
گوران: ( قلخانی– بی بیانی – زنجیره – ریزهو)
جاف: ( بوره که ئی – شیخ اسماعیل گلانی -مامانی – خور خور ه ئی – زخ زادی)
تیلکو: ( دوناری – همه ویسی )
کلهر
خواجه وند منمی: ( مندمی )
برازنده و وزنده وجود دارد که خود هر یک به تیره های مختلفی تقسیم می شوند
. اما این عناوین در منطقه کم رنگ شده و صرفاً جنبه محلی دارند.
معروفترین عشیره منطقه طایفه گلباغی می باشد.
ردیف | نام طایفه | تعداد خانوار | جمعیت | نسبت جمعیت به کل جمع شهرستان |
---|---|---|---|---|
1- | گلباغی | 4187 | 21462 | 23% |
2- | گوران | 6799 | 35459 | 38% |
3- | جاف | 619 | 3173 | 4/3% |
4- | تیلکوئی | 1610 | 8398 | 9% |
5- | منمی | 299 | 1213 | 3/1% |
6- | برازنده | 528 | 1700 | 8/1% |
7- | خواجه وند | 139 | 559 | 6/0% |
8- | کلهر | 237 | 955 | 02/1% |
9- | زند | 75 | 338 | 36/0% |
سران طایفه گلباغی: بترتیب افتخار سنندجی ، فارس خان کاکی و عارف خان کاکی-
سران طایفه گوران: اقا
محمد مرادی سر قلعه، سرایل طایفه جاف کد خدا عباس، احمد اغه، عباس اغه و
توفق اغه سران طایفه تیلکو: شیرک یار احمد سهراب، بزرگ نیک ملکه، حبیب ا...
خان، علی خان حبیبی
سران طایفه منمی (مندمی): امین دیوان
سران طایفه برازنده: سلیم بیگ
سران طایفه خواجه وند: سادات اقا بابا و رضا سلطان
سران طایفه کلهر:عزیز بیگ، علی سلطان و اسد بیگ